Origin story

bhagavān samyaksaṁbuddho yad arthaṁ samudāgato tamtadartham abhisambhāvayitvā | peyālaṁ | yāvat tehi tehi vihārehi viharan kauśāmbyām viharati ghoṣitārāme | āyuṣmān dāni chandako pañcānām āpattikāyānām anyatarānyataramām āpattim adhyeadhyomardati | so bhikṣūhi vuccati āyuṣman chandaka paśyasi etām āpattiṁ | so dān āha | nāhaṁ paśyāmi yūyam api naṁ paśyatha | bhe cyutaṁ paśyantu | kim puna mama etāya duṣṭāya | etaṁ prakaraṇaṁ bhikṣū bhagavato ārocayeṁsu | bhagavān āha | yady eṣo bhikṣavaś chandako pañcānām āpatti-kāyānām anyatarānya-tarām āpattim adhyomardati | sa tām āpattiṁ na paśyati | tena saṁgho āpattīya adarśanena utkṣepanīyaṁ karma karotu | tasya saṁghena utkṣepaṇīyaṁ karma kṛtaṁ | na saṁbhuñjati dharma-saṁbhogena āmiṣa-saṁbhogena | tasya dāni mātā aparaṁhi bhikṣuṇī-vihāre āvāsinī | so dāni taṁhi gatvā āha | sālohite saṁghenāham utkṣipto | na saṁbhuñjati me dharma-sambhogena āmiṣa-saṁbhogena | sā dān āha | aparyā ārya cchandaka | ahan te saṁbhuñjāmi dharma-sambhogena āmiṣa-sambhogena | sā dāni sambhuñjati dharma-saṁbhogena āmiṣa-saṁbhogena | sā dāni bhikṣuṇīhi vuccati | ārye eṣo hi ārya chandako samagreṇa saṁghena dharmato vinyato utkṣipto apratikṛto | mā ārye etaṁ bhikṣuṁ anuvartehi |

bhagavān āha | apāpāya āryamiśrikā ahaṁ ca tāvan netaṁ bhikṣuṁ anuvartiṣyaṁ | kā anyā anuvartiṣyati | anuvartiṣyāmy aham etaṁ bhikṣuṁ | kim artham aham etaṁ kim artham aham etam nānuvartiṣye | etat prakaraṇaṁ tāyo bhikṣuṇīyo mahāprajāpatīye ārocayeṁsuḥ | mahāprajāpatī gautamī bhagavata ārocayati | bhagavān āha | yady eṣā bhikṣuṇī chandaka-mātā chandakaṁ bhikṣuṁ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam apratikṛtam anuvartati | tena hi taṁ gacchatha triḥkkhatto kuv-ege triḥkkhatto mahā-jane trikkhatto saṁgha-madhye samanugrāhatha etasya vastusya pratiniḥ-sargāya | sā dāni kuv-ege vuccati satyaṁ tvam ārye chandaka-māte ārye-chandakaṁ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam apratikṛtam anuvartasi | āho ty āha | sā tvaṁ kuv-ege vucyasi | mā ārye chandaka-māto ārya-chandakaṁ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam apratikṛtaṁ anuvartāhi | yaṁ khalu te ārye chandaka-māte mitrāya karaṇīyaṁ artha-kāmāya hitaiṣiṇīya karoti te taṁ mitrā ekā vācā gacchanti | dve vāce avaśiṣṭe pratiniḥsara na pratiniḥ-sarāmītya āha | evam dvir api trir api | evaṁ mahā-jane saṁgha-madhye avalokanā kartavyā yāvan na pratiniḥsarāmīty āha |

etaṁ prakaraṇaṁ tāyo bhikṣuṇīyo bhagavataḥ ārocayeṁsuḥ | anuprāptā bhagavan āryā chandaka-mātā trikkhatto kuv-ege trikkhatto mahā-jane trikkhatto saṁgha-madhye etasya vastusya pratiniḥsargāya na ca pratiniḥsarati | bhagavān āha | śabdāpayatha chandaka-mātāṁ | sā dāni śabdāpitā | bhagavān āha | satyaṁ tvaṁ chandaka-māte | etavan nāma tvaṁ chandakaṁ bhikṣuṁ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam apratikṛtaṁ saṁbhuñjasi | sā tvaṁ trikkhutto kuv-ege trikkhutto mahā-jane trikkhutto saṁgha-madhye anuprāptā etasya vastusya pratiniḥsargāya na ca pratiniḥsarasi | ām bhagavan | bhagavān āha | duṣkṛtan te chandaka-māte | nanv ahaṁ chandaka-māte anekaparyāyeṇa daurvacanasyaṁ garhāmi daurvacanasya- avarṇa-vādi tatra nāma tvaṁ kharā-khakkhaṭaṁ vāmā apradakṣina-grāhiṇī | naiṣaś chandaka-māte dharmo | naiṣa vinayo naitaṁ śāstuḥ śāsanaṁ | naivaṁ kartavyaṁ naivaṁ karaṇīyaṁ | naivaṁ karontīye vṛddhir bhavati kuśaleṣu dharmeṣu | evaṁ ca dāni tvaṁ jānantī bhikṣuṁ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam anuvartasi | tena hi na kṣamati jānantī bhikṣuṁ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam apratikṛtam anuvartituṁ |

atha khalu bhagavān mahāprajāpatīṁ gautamīm āmantrayati | sannipātaya gautami bhikṣuṇī yo yāvatikā bhikṣuṇīyo kauśāmbinagarīm upaniśrāya viharanti | yāvac chikṣāpadaṁ prajñaptaṁ |

Ruling

yā puna bhikṣuṇīti upasampannā | jānantīti svayam vā jāneya parato vā śruṇeya ākāravantena darśanena ākāravantena śravaṇena | samagreṇa saṁgheneti avyagreṇa | dharma-vinayato āpattīya adarśanena āpattīya apratikarmeṇa trayāṇāṁ dṛṣṭi-gatānām apratiniḥsargeṇa | utkṣiptan ti asaṁbhogam kṛtaṁ |

Definitions

• apratikṛtaṁ ti apratyosāritaṁ |
• anuvarteyā ti āmiṣa-saṁbhogena vā dharma-saṁbhogena vā saṁbhuñjeya || sā bhikṣuṇī bhikṣuṇīhi evam asya vacanīyā | eṣo hi ārye bhikṣuḥ samagreṇa saṁghena | peyālaṁ | yāvat tad eva vastuṁ pratigṛhṇeya na prati niḥsareya yaṁ taṁ utkṣiptakaṁ bhikṣum anuvartati |
• sā bhikṣuṇī ti yathā chandaka-mātā | |
• bhikṣuṇīhī ti saṁghena mahā-janena ekapudgalena yāvat tṛtīyakaṁ samanugrāhitavyā samanubhāṣitavyā iti trikkhatto kuv-ege mahā-jane trikkhatto saṁghamadhye | sā kuv-ege vaktavyā | satyaṁ tvaṁ itthaṁ-nāme itthaṁ-nāme bhikṣu-samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam apratikṛtam anuvartasi | āmo ty āha | sā dāni vaktavyā | mā ārye itthaṁ-nāma bhikṣuṁ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam anuvartāhi | yaṁ khalu te itthan-nāme mitrāya karaṇīyaṁ artha-kāmāya hitaiṣinīya karoti | te taṁ mitrā ekā vācā avaśiṣṭā pratiniḥsara na pratiniḥsarāmīty āha dvitīyaṁ tṛtīyam api | peyālaṁ | saṁgha-madhye pi traivācikaṁ yāvat taṁ vastuṁ pratiniḥsareya ity etaṁ kuśalaṁ | no ca pratiniḥsareya iyam pi bhikṣuṇī pārājikā bhavaty asamvāsyā | |
• pārājike ti pārājikāye āpattīye saṁkāśanā prakāśanā vivaraṇā vibhajanā uttānī-karmatā prajñaptiḥ |

Permutations

sā eṣā bhikṣuṇī trikkhatto kuv-ege samanugrāhiyamāṇā samanubhāṣiyamāṇā pratiniḥsargārhaṁ vastuṁ na pratiniḥsarati vācāyāṁ vinayātikramam āsādayati | trikkhatto mahā-jane samanugrāhiyaṁāṇā vā samanubhāṣiyamāṇā vā pratiniḥsargārhaṁ vastuṁ na pratinissarati vācāyām vācāyām vinayātikramam āsādayati | saṁgha-madhye jñaptim adhivāsayati vinayātikramam āsādayati | prathamāyām vācāyām adhyoropitāyāṁ vinayātikramam āsādayati | vyoropitāyāṁ thūl’-accayam āsādayati | dvitīyāyāṁ vācāyām adhyoropitāyāṁ vinayātikramam āsādayati | vyoropitāyāṁ vācāyāṁ thūl’-accayam āsādayati | tṛtīyāyāṁ vācāyām adhyoropitāyāṁ thūl’-accayam āsādayati | vyoropitāyāṁ pārājikā bhavati | yadā pārājikām āpattim āpannā bhavati | ye ca kuv-ege mahā-jane ye ca saṁghamadhye vinayātikramāś ca thūl’-atyayāś ca sarve te pratipraśraṁ-bhyante ekā āpattir gurukā santhihati | yad iyaṁ pārājikā | antarā pratiniḥsarati pañcā-sthitāsu āpattiṣu kārāpayitavyā | kin ti dāni pratiniḥsargārhaṁ draṣṭavyaṁ | kim apratiniḥsargārham abhūṣisesi itthan-nāmaṁ bhikṣuṁ utkṣiptakam anuvartiṣyan ti | nānuvārtitaṁ anuvartāmi anuvartiṣyāmi ceti evaṁ pratiniḥsargārhaṁ |

kin ti dāni apratiniḥsargārhaṁ abhūṣisi | itthan-nāmaṁ bhikṣum utkṣiptakam anuvartiṣyan ti | anuvartitaṁ dāni nānuvartāmi anuvartiṣyāmi ceti evam apratiniḥsargārhaṁ ceti evam apratiniḥsārgarhaṁ draṣṭavyaṁ | tena bhagavān āha |

Restatement of rule

yā puna bhikṣuṇī jānantī bhikṣuṁ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣiptam apratikṛtam anuvarteya sā bhikṣuṇī bhikṣuṇīhi evam asya vacanīya | eṣo hi ārye bhikṣuḥ samagreṇa saṁghena dharmato vinayato utkṣipto apratikṛto | mā etaṁ bhikṣum anuvarteya | evaṁ ca sā bhikṣuṇī bhikṣuṇībhir ucyamānā taṁ vastuṁ pratigṛhṇeya | na pratiniḥsareya sā bhikṣunī bhikṣuṇīhi yāvat tṛtīyakam samanugrāhitavyā samanubhāṣitavyā tasya vastusya pratiniḥsargāya | yā vattṛtīyakaṁ samanugrāhiyamāṇā vā samanubhāṣiyamāṇā vā taṁ vastuṁ pratiniḥsarieya ity etaṁ kuśalaṁ | no ca pratiniḥsarieya iyam pi bhikṣuṇī pārājikā bhavaty asamvāsyā |

uddānaṁ
maithunam adattādānaṁ vadho
mṛṣā saṁsargo ’ṣṭa-vastukā |
avadya-praticchādikā
utkṣiptānuvartikā ||

prapūryate vargaḥ | pārājikāḥ samāptāḥ |