Evaṃ me sutaṃ—​   ekaṃ samayaṃ bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anātha­piṇḍi­kassa ārāme. Tatra kho āyasmā sāriputto bhikkhū āmantesi: “āvuso bhikkhave”ti. “Āvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato sāriputtassa paccassosuṃ. Āyasmā sāriputto etadavoca: 

“‘Sammādiṭṭhi sammādiṭṭhī’ti, āvuso, vuccati. Kittāvatā nu kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti?

“Dūratopi kho mayaṃ, āvuso, āgaccheyyāma āyasmato sāriputtassa santike etassa bhāsitassa atthamaññātuṃ. Sādhu vatā­yasman­taṃyeva sāriputtaṃ paṭibhātu etassa bhāsitassa attho. Āyasmato sāriputtassa sutvā bhikkhū dhāressantī”ti. “Tena hi, āvuso, suṇātha, sādhukaṃ manasi karotha, bhāsissāmī”ti. “Evamāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato sāriputtassa paccassosuṃ. Āyasmā sāriputto etadavoca: 

“Yato kho, āvuso, ariyasāvako akusalañca pajānāti, akusalamūlañca pajānāti, kusalañca pajānāti, kusalamūlañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamaṃ panāvuso, akusalaṃ, katamaṃ akusalamūlaṃ, katamaṃ kusalaṃ, katamaṃ kusalamūlaṃ? Pāṇātipāto kho, āvuso, akusalaṃ, adinnādānaṃ akusalaṃ, kāmesu­micchā­cāro akusalaṃ, musāvādo akusalaṃ, pisuṇā vācā akusalaṃ, pharusā vācā akusalaṃ, samphappalāpo akusalaṃ, abhijjhā akusalaṃ, byāpādo akusalaṃ, micchādiṭṭhi akusalaṃ—idaṃ vuccatāvuso akusalaṃ. Katamañcāvuso, akusalamūlaṃ? Lobho akusalamūlaṃ, doso akusalamūlaṃ, moho akusalamūlaṃ—idaṃ vuccatāvuso, akusalamūlaṃ.

Katamañcāvuso, kusalaṃ? Pāṇātipātā veramaṇī kusalaṃ, adinnādānā veramaṇī kusalaṃ, kāmesu­micchā­cārā veramaṇī kusalaṃ, musāvādā veramaṇī kusalaṃ, pisuṇāya vācāya veramaṇī kusalaṃ, pharusāya vācāya veramaṇī kusalaṃ, samphappalāpā veramaṇī kusalaṃ, anabhijjhā kusalaṃ, abyāpādo kusalaṃ, sammādiṭṭhi kusalaṃ— idaṃ vuccatāvuso, kusalaṃ. Katamañcāvuso, kusalamūlaṃ? Alobho kusalamūlaṃ, adoso kusalamūlaṃ, amoho kusalamūlaṃ—idaṃ vuccatāvuso, kusalamūlaṃ.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ akusalaṃ pajānāti, evaṃ akusalamūlaṃ pajānāti, evaṃ kusalaṃ pajānāti, evaṃ kusalamūlaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya, paṭighānusayaṃ paṭivinodetvā, ‘asmī’ti diṭṭhi­mā­nā­nusa­yaṃ samūhanitvā, avijjaṃ pahāya vijjaṃ uppādetvā, diṭṭheva dhamme duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ uttari pañhaṃ apucchuṃ: “siyā panāvuso, aññopi pariyāyo yathā ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti?

“Siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako āhārañca pajānāti, āhāra­sa­muda­yañca pajānāti, āhāra­nirodhañca pajānāti, āhāra­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamo panāvuso, āhāro, katamo āhārasamudayo, katamo āhāranirodho, katamā āhāra­nirodha­gāminī paṭipadā? Cattārome, āvuso, āhārā bhūtānaṃ vā sattānaṃ ṭhitiyā, sambhavesīnaṃ vā anuggahāya. Katame cattāro? Kabaḷīkāro āhāro oḷāriko vā sukhumo vā, phasso dutiyo, manosañcetanā tatiyā, viññāṇaṃ catutthaṃ. Taṇhāsamudayā āhārasamudayo, taṇhānirodhā āhāranirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo āhāra­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi sammāsaṅkappo sammāvācā sammākammanto, sammāājīvo sammāvāyāmo sammāsati sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ āhāraṃ pajānāti, evaṃ āhārasamudayaṃ pajānāti, evaṃ āhāranirodhaṃ pajānāti, evaṃ āhāra­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya, paṭighānusayaṃ paṭivinodetvā, ‘asmī’ti diṭṭhi­mā­nā­nusa­yaṃ samūhanitvā, avijjaṃ pahāya vijjaṃ uppādetvā, diṭṭheva dhamme duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ uttari pañhaṃ apucchuṃ: “siyā panāvuso, aññopi pariyāyo yathā ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti?

“Siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako dukkhañca pajānāti, duk­kha­sa­muda­yañca pajānāti, duk­kha­nirodhañca pajānāti, duk­kha­nirodha­gāminiṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamaṃ panāvuso, dukkhaṃ, katamo dukkhasamudayo, katamo dukkhanirodho, katamā duk­kha­nirodha­gāminī paṭipadā? Jātipi dukkhā, jarāpi dukkhā, maraṇampi dukkhaṃ, soka­pari­deva­duk­kha­do­manas­supāyā­sāpi dukkhā, appiyehi sampayogopi dukkho, piyehi vippayogopi dukkho, yampicchaṃ na labhati tampi dukkhaṃ, saṃkhittena pañcu­pādā­nak­khan­dhā dukkhā—idaṃ vuccatāvuso, dukkhaṃ. Katamo cāvuso, dukkhasamudayo? Yāyaṃ taṇhā ponobbhavikā nandī­rāga­saha­gatā tatra­tat­rā­bhinan­dinī, seyyathidaṃ—kāmataṇhā bhavataṇhā vibhavataṇhā—ayaṃ vuccatāvuso, dukkhasamudayo. Katamo cāvuso, dukkhanirodho? Yo tassāyeva taṇhāya asesa­virāga­nirodho cāgo paṭinissaggo mutti anālayo—ayaṃ vuccatāvuso, dukkhanirodho. Katamā cāvuso, duk­kha­nirodha­gāminī paṭipadā? Ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi—ayaṃ vuccatāvuso, duk­kha­nirodha­gāminī paṭipadā.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ dukkhaṃ pajānāti, evaṃ duk­kha­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ dukkhanirodhaṃ pajānāti, evaṃ duk­kha­nirodha­gāminiṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya, paṭighānusayaṃ paṭivinodetvā, ‘asmī’ti diṭṭhi­mā­nā­nusa­yaṃ samūhanitvā, avijjaṃ pahāya vijjaṃ uppādetvā, diṭṭheva dhamme duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ uttari pañhaṃ apucchuṃ: “siyā panāvuso, aññopi pariyāyo yathā ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti?

“Siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako jarāmaraṇañca pajānāti, ­jarāma­raṇa­sa­muda­yañca pajānāti, ­jarāma­raṇa­nirodhañca pajānāti, ­jarāma­raṇa­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamaṃ panāvuso, jarāmaraṇaṃ, katamo jarā­maraṇa­sa­mudayo, katamo jarā­maraṇa­nirodho, katamā ­jarāma­raṇa­nirodha­gāminī paṭipadā? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaṃ pāliccaṃ valittacatā āyuno saṃhāni indriyānaṃ paripāko—ayaṃ vuccatāvuso, jarā. Katamañcāvuso, maraṇaṃ? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhā tamhā sattanikāyā cuti cavanatā bhedo antaradhānaṃ maccu maraṇaṃ kālaṃkiriyā khandhānaṃ bhedo, kaḷevarassa nikkhepo, jīvi­tin­driyas­supac­chedo—idaṃ vuccatāvuso, maraṇaṃ. Iti ayañca jarā idañca maraṇaṃ—idaṃ vuccatāvuso, jarāmaraṇaṃ. Jātisamudayā jarā­maraṇa­sa­mudayo, jātinirodhā jarā­maraṇa­nirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo ­jarāma­raṇa­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ— sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ jarāmaraṇaṃ pajānāti, evaṃ ­jarāma­raṇa­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ ­jarāma­raṇa­nirodhaṃ pajānāti, evaṃ ­jarāma­raṇa­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako jātiñca pajānāti, jāti­sa­muda­yañca pajānāti, jātinirodhañca pajānāti, jāti­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamā panāvuso, jāti, katamo jātisamudayo, katamo jātinirodho, katamā jāti­nirodha­gāminī paṭipadā? Yā tesaṃ tesaṃ sattānaṃ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti khandhānaṃ pātubhāvo, āyatanānaṃ paṭilābho—ayaṃ vuccatāvuso, jāti. Bhavasamudayā jātisamudayo, bhavanirodhā jātinirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo jāti­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ jātiṃ pajānāti, evaṃ jātisamudayaṃ pajānāti, evaṃ jātinirodhaṃ pajānāti, evaṃ jāti­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako bhavañca pajānāti, bhava­sa­muda­yañca pajānāti, bhava­nirodhañca pajānāti, bhava­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamo panāvuso, bhavo, katamo bhavasamudayo, katamo bhavanirodho, katamā bhava­nirodha­gāminī paṭipadā? Tayome, āvuso, bhavā—kāmabhavo, rūpabhavo, arūpabhavo. Upādā­na­sa­mudayā bhavasamudayo, upādānanirodhā bhavanirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo bhava­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ bhavaṃ pajānāti, evaṃ bhavasamudayaṃ pajānāti, evaṃ bhavanirodhaṃ pajānāti, evaṃ bhava­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti. Ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako upādānañca pajānāti, upādā­na­sa­muda­yañca pajānāti, upādā­na­nirodhañca pajānāti, upādā­na­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamaṃ panāvuso, upādānaṃ, katamo upādā­na­sa­mudayo, katamo upādānanirodho, katamā upādā­na­nirodha­gāminī paṭipadā? Cattārimāni, āvuso, upādānāni—kāmupādānaṃ, diṭṭhupādānaṃ, sīlab­ba­tu­pādā­naṃ, attavā­du­pādā­naṃ. Taṇhāsamudayā upādā­na­sa­mudayo, taṇhānirodhā upādānanirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo upādā­na­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ upādānaṃ pajānāti, evaṃ upādā­na­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ upādā­na­nirodhaṃ pajānāti, evaṃ upādā­na­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako taṇhañca pajānāti, taṇhā­sa­muda­yañca pajānāti, taṇhā­nirodhañca pajānāti, taṇhā­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamā panāvuso, taṇhā, katamo taṇhāsamudayo, katamo taṇhānirodho, katamā taṇhā­nirodha­gāminī paṭipadā? Chayime, āvuso, taṇhākāyā—rūpataṇhā, saddataṇhā, gandhataṇhā, rasataṇhā, ­phoṭṭhab­ba­taṇhā, dhammataṇhā. Vedanāsamudayā taṇhāsamudayo, vedanānirodhā taṇhānirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo taṇhā­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ taṇhaṃ pajānāti, evaṃ taṇhāsamudayaṃ pajānāti, evaṃ taṇhānirodhaṃ pajānāti, evaṃ taṇhā­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako vedanañca pajānāti, vedanā­sa­muda­yañca pajānāti, vedanā­nirodhañca pajānāti, vedanā­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamā panāvuso, vedanā, katamo vedanāsamudayo, katamo vedanānirodho, katamā vedanā­nirodha­gāminī paṭipadā? Chayime, āvuso, vedanākāyā—cak­khu­samphas­sajā vedanā, sota­samphas­sajā vedanā, ghāna­samphas­sajā vedanā, jivhā­samphas­sajā vedanā, kāya­samphas­sajā vedanā, mano­samphas­sajā vedanā. Phassasamudayā vedanāsamudayo, phassanirodhā vedanānirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo vedanā­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ vedanaṃ pajānāti, evaṃ vedanā­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ vedanānirodhaṃ pajānāti, evaṃ vedanā­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako phassañca pajānāti, phassa­sa­muda­yañca pajānāti, phassa­nirodhañca pajānāti, phassa­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamo panāvuso, phasso, katamo phassasamudayo, katamo phassanirodho, katamā phassa­nirodha­gāminī paṭipadā? Chayime, āvuso, phassakāyā—cak­khu­samphasso, sotasamphasso, ghānasamphasso, jivhāsamphasso, kāyasamphasso, manosamphasso. Saḷāya­tana­sa­mudayā phassasamudayo, saḷāya­tana­nirodhā phassanirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo phassa­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ phassaṃ pajānāti, evaṃ phassa­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ phassanirodhaṃ pajānāti, evaṃ phassa­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako saḷāyatanañca pajānāti, saḷāya­tana­sa­muda­yañca pajānāti, saḷāya­tana­nirodhañca pajānāti, saḷāya­tana­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamaṃ panāvuso, saḷāyatanaṃ, katamo saḷāya­tana­sa­mudayo, katamo saḷāya­tana­nirodho, katamā saḷāya­tana­nirodha­gāminī paṭipadā? Chayimāni, āvuso, āyatanāni—cakkhāyatanaṃ, sotāyatanaṃ, ghānāyatanaṃ, jivhāyatanaṃ, kāyāyatanaṃ, manāyatanaṃ. Nāmarūpa­sa­mudayā saḷāya­tana­sa­mudayo, nāmarūpa­nirodhā saḷāya­tana­nirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saḷāya­tana­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ— sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ saḷāyatanaṃ pajānāti, evaṃ saḷāya­tana­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ saḷāya­tana­nirodhaṃ pajānāti, evaṃ saḷāya­tana­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako nāmarūpañca pajānāti, nāmarū­pa­sa­muda­yañca pajānāti, nāmarū­pa­nirodhañca pajānāti, nāmarū­pa­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamaṃ panāvuso, nāmarūpaṃ, katamo nāmarūpa­sa­mudayo, katamo nāmarūpa­nirodho, katamā nāmarū­pa­nirodha­gāminī paṭipadā? Vedanā, saññā, cetanā, phasso, manasikāro—idaṃ vuccatāvuso, nāmaṃ; cattāri ca mahābhūtāni, catunnañca mahābhūtānaṃ upādāyarūpaṃ—idaṃ vuccatāvuso, rūpaṃ. Iti idañca nāmaṃ idañca rūpaṃ—idaṃ vuccatāvuso, nāmarūpaṃ. Viñ­ñā­ṇa­sa­mudayā nāmarūpa­sa­mudayo, viññāṇanirodhā nāmarūpa­nirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo nāmarū­pa­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ nāmarūpaṃ pajānāti, evaṃ nāmarū­pa­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ nāmarū­pa­nirodhaṃ pajānāti, evaṃ nāmarū­pa­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako viññāṇañca pajānāti, viñ­ñā­ṇa­sa­muda­yañca pajānāti, viñ­ñā­ṇa­nirodhañca pajānāti, viñ­ñā­ṇa­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamaṃ panāvuso, viññāṇaṃ, katamo viñ­ñā­ṇa­sa­mudayo, katamo viññāṇanirodho, katamā viñ­ñā­ṇa­nirodha­gāminī paṭipadā? Chayime, āvuso, viññāṇakāyā—cakkhuviññāṇaṃ, sotaviññāṇaṃ, ghānaviññāṇaṃ, jivhāviññāṇaṃ, kāyaviññāṇaṃ, manoviññāṇaṃ. Saṅ­khā­ra­sa­mudayā viñ­ñā­ṇa­sa­mudayo, saṅ­khā­ra­nirodhā viññāṇanirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo viñ­ñā­ṇa­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ viññāṇaṃ pajānāti, evaṃ viñ­ñā­ṇa­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ viñ­ñā­ṇa­nirodhaṃ pajānāti, evaṃ viñ­ñā­ṇa­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya … pe … duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako saṅkhāre ca pajānāti, saṅ­khā­ra­sa­muda­yañca pajānāti, saṅ­khā­ra­nirodhañca pajānāti, saṅ­khā­ra­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katame panāvuso, saṅkhārā, katamo saṅ­khā­ra­sa­mudayo, katamo saṅ­khā­ra­nirodho, katamā saṅ­khā­ra­nirodha­gāminī paṭipadā? Tayome, āvuso, saṅkhārā—kāyasaṅkhāro, vacīsaṅkhāro, cittasaṅkhāro. Avijjāsamudayā saṅ­khā­ra­sa­mudayo, avijjānirodhā saṅ­khā­ra­nirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo saṅ­khā­ra­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ saṅkhāre pajānāti, evaṃ saṅ­khā­ra­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ saṅ­khā­ra­nirodhaṃ pajānāti, evaṃ saṅ­khā­ra­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya, paṭighānusayaṃ paṭivinodetvā, ‘asmī’ti diṭṭhi­mā­nā­nusa­yaṃ samūhanitvā, avijjaṃ pahāya vijjaṃ uppādetvā, diṭṭheva dhamme duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho … pe … apucchuṃ—siyā panāvuso … pe … “siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako avijjañca pajānāti, avijjā­sa­muda­yañca pajānāti, avijjā­nirodhañca pajānāti, avijjā­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamā panāvuso, avijjā, katamo avijjāsamudayo, katamo avijjānirodho, katamā avijjā­nirodha­gāminī paṭipadā? Yaṃ kho, āvuso, dukkhe aññāṇaṃ, dukkhasamudaye aññāṇaṃ, dukkhanirodhe aññāṇaṃ, duk­kha­nirodha­gāminiyā paṭipadāya aññāṇaṃ—ayaṃ vuccatāvuso, avijjā. Āsavasamudayā avijjāsamudayo, āsavanirodhā avijjānirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo avijjā­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ avijjaṃ pajānāti, evaṃ avijjā­sa­muda­yaṃ pajānāti, evaṃ avijjānirodhaṃ pajānāti, evaṃ avijjā­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya, paṭighānusayaṃ paṭivinodetvā, ‘asmī’ti diṭṭhi­mā­nā­nusa­yaṃ samūhanitvā, avijjaṃ pahāya vijjaṃ uppādetvā, diṭṭheva dhamme duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

“Sādhāvuso”ti kho te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinanditvā anumoditvā āyasmantaṃ sāriputtaṃ uttari pañhaṃ apucchuṃ: “siyā panāvuso, aññopi pariyāyo yathā ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti?

“Siyā, āvuso. Yato kho, āvuso, ariyasāvako āsavañca pajānāti, āsava­sa­muda­yañca pajānāti, āsava­nirodhañca pajānāti, āsava­nirodha­gā­miniṃ paṭipadañca pajānāti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhammaṃ. Katamo panāvuso, āsavo, katamo āsavasamudayo, katamo āsavanirodho, katamā āsava­nirodha­gāminī paṭipadāti? Tayome, āvuso, āsavā—kāmāsavo, bhavāsavo, avijjāsavo. Avijjāsamudayā āsavasamudayo, avijjānirodhā āsavanirodho, ayameva ariyo aṭṭhaṅgiko maggo āsava­nirodha­gāminī paṭipadā, seyyathidaṃ—sammādiṭṭhi … pe … sammāsamādhi.

Yato kho, āvuso, ariyasāvako evaṃ āsavaṃ pajānāti, evaṃ āsavasamudayaṃ pajānāti, evaṃ āsavanirodhaṃ pajānāti, evaṃ āsava­nirodha­gā­miniṃ paṭipadaṃ pajānāti, so sabbaso rāgānusayaṃ pahāya, paṭighānusayaṃ paṭivinodetvā, ‘asmī’ti diṭṭhi­mā­nā­nusa­yaṃ samūhanitvā, avijjaṃ pahāya vijjaṃ uppādetvā, diṭṭheva dhamme duk­khas­santa­karo hoti—ettāvatāpi kho, āvuso, ariyasāvako sammādiṭṭhi hoti, ujugatāssa diṭṭhi, dhamme aveccap­pasā­dena samannāgato, āgato imaṃ saddhamman”ti.

Idamavocāyasmā sāriputto. Attamanā te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaṃ abhinandunti.

Sammā­diṭṭhi­suttaṃ niṭṭhitaṃ navamaṃ. ()